Pierwiosnek lekarski Primula officinalis

Kluczyki - ludowa nazwa tej wdzięcznej, zapowiadającej nadejście wiosny rośliny pochodzi od jej kwiatostanu przypominającego pęk kluczy. Według dawnych legend kluczyki te miały otwierać drogę do serc leśnych boginek, wierzono także, że kwiat wpleciony we włosy lub przypięty do sukni dzia­ła magicznie na mężczyzn. O leczniczych właściwościach pierwiosnka pisa­ła już św. Hildegarda z Bingen (XII w.). Obecnie roślina jest objęta częścio­wą ochroną.

Inne nazwy pierwiosnka, prymula, prymulka, kluczyki

Opis
Roślina wieloletnia wytwarzają­ca nieulistnioną łodygę kwiatostanową, osiąga do 40 cm. Kłącza krótkie, ukośnie ustawione z licznymi korzeniami. Liście jajowate lub jajowato-owalne, silnie po­marszczone, od spodu owłosione, ogon­kowe. Kwiaty złocistożółte z pomarań­czowymi plamkami, tworzą na szczytach łodyg wielokwiatowe baldachy. Kwitnie od marca do maja. Owocem jest torebka.

Występowanie
Występuje w Europie oraz Azji Zachodniej i Środkowej.
W Polsce spotykany w lasach, zaroślach, łąkach, wzgórzach, pastwiskach, porę­bach. Jest również uprawiany. Pierwio­snek lekarski znajduje się pod częściową ochroną gatunkową.

WARTO WIEDZIEĆ
Dawniej korzeni pierwiosnka używano do prania delikatnych tkanin.

Surowiec
Surowcem jest kwiat oraz ko­rzeń. Kwiat pierwiosnka można pozyski­wać ze stanu naturalnego tylko za zgodą lokalnego konserwatora przyrody. Z upra­wy pozyskuje się z dwuletnich roślin całe kwiatostany w okresie kwitnienia, bez ło­dyżek, a następnie suszy w zacienionym i przewiewnym miejscu. Korzenie, wy­łącznie z uprawy, wykopuje się wiosną lub jesienią.

W apteczce
Korzeń zawiera saponiny triterpenowe (kwas prymulowy, prymulage- nina), glikozyd fenolowy, olejek eteryczny, cukry i garbniki. Kwiat zawiera flawonoidy, saponiny, karotenoidy, glikozydy fenolowe i witaminę C Pierwiosnek z powodzeniem stosowany jest przy nerwicy, migrenie i bólach stawów. Jest skutecznym lekiem przy zapaleniach gardła i krtani, zapale­niach oskrzeli, jak również wykorzystu­je się go w leczeniu gruźlicy i pylicy płuc. Zwiększa nieco ilość wydalanego moczu.

W kuchni
Kwiaty pierwiosnka mogą być dodawane do sałatek, zup, przygotowu­je się z nich także herbaty i wina. Mło­de kwiaty i pędy pierwiosnka, wymiesza­ne z sałatą i cykorią, podane surowe lub gotowane, są wysoko cenione w Wielkiej Brytanii i Rosji.