Fiołek polny, fiołek trójbarwny Viola arvensis Murray, Viola tricolor

W starożytnej Grecji uważano fiołek za święty kwiat, ponieważ zakwitał na święto wiosny. Fiołek symbolizował miłość, ale przede wszystkim pokorę, wdowieństwo i ascezę. Zalety fiołka poznano dość późnoi, bo dopiero w XVI wieku. Stosowano go wówczas przy zapaleniach płóc i jako środek oczyszczający krew. Chyba z racji swej delikatności stosowan go szeroko w kuracjach dzieci: okładano nim przepuklinę dziecięcą i stosowano na wszelkie wysypki. Sokiem z bratka leczono dychawicę i żółtaczkę. Ksiądz Kneipp polecał odwar z fiołka wonnego na: kaszel, sen, ból głowy i przy podagrze, dodając: i ten, luby, pachnący, wiosenny kwiatek niechaj zapachem swym napełni naszą aptekę domową.

Inne nazwy fiołek potrójny, wdówka, siostra i brat (dawniej) bratek, dziki bratek, macoszki polne, sierotka, kwiat Św. Trójcy (obecnie)

Opis
Roślina jednoroczna lub dwulet­nia. Osiąga od 10 do 30 cm wysokości. Łodyga pojedyncza lub gatęzista, delikat­nie owłosiona. Liście dolne sercowate, górne lancetowate lub eliptyczne, z kar­bowanymi brzegami. Kwiaty pojedyncze, trójbarwne, niebiesko-fioletowo-żółte. Owocem jest torebka. Kwitnie od maja do września. Oba gatunki to popularne kwiaty naszych pól i ogrodów. Duże za­potrzebowanie ze strony przemysłu far­maceutycznego sprawiło, że powsta­ły plantacje fiołków. Znawcy twierdzą, że lepsze działanie lecznicze mają kwiaty koloru niebieskiego.

Występowanie
W stanie dzikim wystę­puje w Europie i Azji, w tym w zachod­niej Syberii, po basen Morza Śródziemne­go oraz Indie. W Polsce pospolity na po­lach, przydrożach, łąkach, wzgórzach i ogrodach. Preferuje stanowiska suche o glebach piaszczystych, często ubogich. Jest rośliną wskaźnikową gleb kwaśnych.

Surowiec
Zbiera się młode kwitnące pędy o barwie zielonej, od maja do wrze­śnia. Ziele suszy się w miejscu ciepłym, ale nie na słońcu.

W apteczce
Fiołek zawiera fenolokwasy, flawonoidy (rutyna i kwercetyna), antocyjany (wiolanina, 3-glukozyd delfinidyny i 3-glukozyd peonidyny), karotenoidy (wiolaksantyna, zeaksantyna), salicylan metylu w postaci glikozydu wiolutozydu, śluz, garbniki, ślady olejku ete­rycznego, witaminy oraz sole mineralne. Kwiat fiołka działa wykrztuśnie, napotnie, moczopędnie, odkażająco, żółciopędnie i rozkurczowo. Upłynnia śluz zalegający w drogach oddechowych, ułatwiając jego wydalenie. Działa oczyszczająco na orga­nizm, pozbawiając go toksyn, pobudza wydzieliny skórne.

Uwaga:
Przedawkowanie powoduje nudności, wy­mioty i biegunkę.

W kuchni
Kandyzowane kwiaty fiołka w dawnej kuchni polskiej były rarytasem, zdobiono nimi licznie wypiekane torty i inne wykwintne ciasta. Używano ich też do aromatyzowania octu.

KANDYZOWANE PŁATKI FIOŁKA
Syrop cukrowy przygotować, gotując na małym ogniu cukier puder i wodę w stosunki 1:1. Kiedy osiągnie właściwą gęstość, ostudzić. Przebrane i oczyszczone płatki fiołka rozłożyć na papierze do pieczenia ciast, delikatnie pokryć je syropem (najlepiej użyć pędzelka) i posypać cukrem pudrem. Papier włożyć do lekko nagrzanego piekarnika i suszyć. Przechowywać w suchym i zaciemnionym miejscu.